بیش از یک قرن از تشکیل نهاد شهرداری در آن می‌گذرد و تقریبا نیم قرن پیش نخستین برنامه شهری در این کلانشهر طراحی شد. در طول تمام این سال‌ها این شهر اتفاقات بسیاری را شاهد بود. در همان نخستین سال‌های شکل‌گیری این پایتخت، تهران نخستین گام‌های نامتوازنش را برای رشد شهری برداشت. هر روز بر جمعیت و مساحتش افزوده می‌شد. روزگاری مرزهای این شهر تنها در محدوده بازار فعلی بود و پس از گذشت تقریبا 30 سال از شکل‌گیری این پایتخت، دارالخلافه ناصری رشدی چشمگیر به این شهر تازه تأسیس داد؛
رشدی که تهران را به محلات پنج‌گانه تبدیل کرد. هر روز باغات شهری حاشیه شهر به مناطق مسکونی تبدیل شد و تهران به سمت شمال و غرب روز به روز گسترش بیشتری یافت. ابتدای سده حاضر و در روزگار شهرداری آقاکریم خان بوذرجمهری این شهر نخستین گام‌های توسعه نامتوازن را برداشت. درست در روزهایی که قرن بیستم آغاز شده بود و همه شهرهای جهان به سمت زیست‌پذیری حرکت کرده بودند دیوارهای قدیمی شهر که به مثابه محدوده اصلی شهر بود فرو ریخت.
اما روزگار گذشت و تهران هر روز به سمت دنیایی جدید پیش رفت بدون آنکه برنامه‌ای مشخص برای توسعه و رشد و زندگی بهتر شهروندانش داشته باشد. بالاخره در دهه 40 برای نخستین بار سند توسعه تهران به تبعیت از اسناد توسعه شهرهای غربی در تهران تدوین و به اجرا گذاشته شد. سال‌ها گذشت و همچنان توسعه تهران بر همان مدار گذشته بود؛ این شهر هر روز از ایجاد محیطی مناسب برای زندگی شهروندانش فاصله می‌گرفت.
پس از گذشت تقریبا 200سال از پایتختی این شهر برای نخستین بار طرح جامع و طرح تفصیلی شهر تهران با تکیه بر الگوهای اقلیمی و زندگی شهری طراحی و به اجرا گذاشته شد و این روزها شاید نقطه عطفی در تاریخ این شهر باشد.در طول 100سال از تشکیل نهاد شهرداری در این شهر و تدوین نخستین قوانین شهری سرگذشتی عجیب بر تهران رفته است. در طول یک قرن، این شهر57 شهردار و بلدیه‌چی را به‌خود دید؛ مدیرانی که گاه زمان مدیریتشان بر این شهر کمتر از یک ماه بود؛ مدیرانی که بیشتر بر سبیل امور سیاسی بر صندلی شهرداری تکیه می‌زدند و کمترین تأثیر در انتخابشان، فعالیت‌های شهری و یا دانش شهری بود. در طول یک قرن فعالیت شهرداری هر بار مدیری تازه از راه می‌رسید و شهر را با تکیه بر سلیقه شخصی‌‌اش گسترش می‌داد.
از میان 57 شهرداری که در طول یک قرن در شهرداری تهران فعالیت کردند، بیش از23 شهردار به‌دلیل اختلاس مالی از این نهاد برکنار شدند. از میان تمامی شهرداران تهران تنها 5 شهردار در طول یک قرن فعالیت نهاد شهرداری توانستند بر این شهر تأثیر بگذارند و گام‌های توسعه‌ای مناسبی برای رشد این شهر بردارند. سرگذشت عجیبی در طول این دو قرن بر تهران رفته است.اما انگار این روزها پایانی است بر تمام مدیریت‌های سلیقه‌ای و غیرعلمی. امروز دیگر این شهر سندی جامع و همه شمول برای توسعه شهر دارد. مهم نیست که چه کسی بر صندلی شهرداری در سال‌های آینده تکیه بزند. قرار است طرح جامع و تفصیلی و به‌دنبال آن طرح‌های موضعی- موضوعی در شهر، اصلی‌ترین سند توسعه شهر تهران باشد. قرار است این شهر در عرض کمتر از 15 سال خود را به جمع شهرهایی برساند که دارای کیفیت زندگی بالاست. شاید این روزها می‌توان با کمی جرات بیشتری گفت که سرگذشت تهران اکنون در دستان خودش است؛ سرگذشتی که امیدبخش است و روشن.
عباس ثابتی راد
